Dijital Ebeveynlik: Giriş-Dijital Medya Kullanım Rehberi

Medya artık çocuklarımızın hayatına dışarıdan sızan bir “araç” değil; içine doğdukları, soludukları ve kimliklerini inşa ettikleri bir “atmosfer” haline geldi. Ancak bu atmosfer, küresel teknoloji devlerinin algoritmaları ve tek tip kültürel süzgeçleriyle şekilleniyor. Ebeveynler ve eğitimciler için asıl mesele artık sadece “ekran süresi” değil, bu dijital atmosferin hangi değerlerle beslendiğidir. Bu yazı dizisine başlarken, küresel rehberlerin sunduğu ham veriyi kendi kültürel ve pedagojik süzgecimizden geçiriyoruz. Hazırladığımız bu kapsamlı Dijital Medya Kullanım Rehberi, Türkiye’ye özgü bir “Dijital Emniyet Kemeri” tasarımı sunmayı amaçlamaktadır.

1. Türkiye İçin Yerel Bir Dijital Medya Kullanım Rehberi İhtiyacı

Türkiye, dünyada sosyal medya ve internet kullanım süresinin en yüksek olduğu ülkelerden biri. Ancak bu kontrolsüz hıza eşlik eden, ebeveynlerin elini tutacak yerel bir pedagojik denetim mekanizması eksikliği yaşıyoruz.

Türkiye, dünyada sosyal medya ve internet kullanım süresinin en yüksek olduğu ülkelerden biri. Ancak bu kontrolsüz hıza eşlik eden, ebeveynlerin elini tutacak yerel bir pedagojik denetim mekanizması eksikliği yaşıyoruz.

• Tarihsel Hassasiyet (ÇİP): Geçmişte MEB TTKB tarafından yürütülen Çocuk İçerikleri Platformu (ÇİP) projesi, kamu otoritesinin bu alandaki tarihsel hassasiyetini temsil ediyordu.
• Sivil Girişimler (ÇİÇEK): Günümüzde ise cocukicinicerik.com (ÇİÇEK) gibi projeler, çocuklara yerel değerlerle uyumlu bir “güvenli liman” sunmaya çalışıyor.

Neden kendi süzgecimizi oluşturmalıyız? Çünkü küresel veriler her zaman bizim kültürel kodlarımıza doğrudan tercüme edilemiyor. Bu nedenle Common Sense verilerini bir “vahiy” olarak değil, kendi değerler süzgecimizden geçirilmesi gereken bir “ham veri” olarak kabul ediyoruz. İşte bu rehber, küresel standartları alıp Türkiye’deki ailevi ve etik hassasiyetlerle harmanlayarak ebeveynler için güvenilir bir yol haritası oluşturmayı hedefler.

2. Geleceğin Medya Ekosistemi: “Her Şey Medya Olduğunda”

Institute for the Future (IFTF), 2016 yılında yayımladığı “When Everything is Media” raporunda, bugün içinde yaşadığımız “ortamsal iletişim” (ambient communications) dönemini tasvir etmişti. Bu vizyona göre medya artık sadece bir cihaz değildir; sarmalayan (immersive) teknolojilerle hayatımızın her anına sızmıştır.

2025 perspektifinden baktığımızda, bu teknolojiler artık soluduğumuz hava gibi her yerde. Çocuklarımızı bu “havayı” filtrelemeyi öğretmeden dijital dünyaya hazırlayamayız.

3. Dünyadaki Rehber: Common Sense Media’nın 20 Yıllık Etkisi

2003 yılında kurulan Common Sense Media (CSM), geçtiğimiz 20 yıl içinde 100 milyondan fazla ziyaretçiye ulaşarak dijital dünyanın en büyük otoritesi haline gelmiştir. Platform iki ana sütun üzerine inşa edilmiştir:

• Medya Kolu: 40.000’den fazla film, oyun ve kitabın yaş uygunluğunu analiz eder. Bu seri boyunca odağımız bu kol olacaktır.
• Eğitim Kolu: ABD’deki okulların %50’sinden fazlasında kullanılan dijital vatandaşlık müfredatını yönetir ve 1.2 milyon öğretmene rehberlik eder.

4. Tartışmalar ve Eleştiriler: “Common Sense” Ne Kadar Ortak?

Common Sense Media’in 20 yıllık muazzam etkisi, platformu küresel bir “içerik yargıcı” konumuna yükseltmiştir. Ancak özellikle 2017 sonrası belirginleşen ideolojik değişim, platformu ciddi eleştirilerin odağına taşımıştır. The Federalist (2019) gibi yayınlar, platformun artık “Common” (makul/ortak) olmaktan çıktığını savunmaktadır.

I. Cinsiyet Nötr Dil ve Aile Yapısı

Common Sense Media, içerik incelemelerinde “anne-baba” gibi geleneksel ifadeler yerine “gender-neutral” (cinsiyet nötr) dili benimsemiştir.

• Eleştiri: Bu durum, geleneksel aile değerlerini zayıflatma ve cinsiyet rollerini belirsizleştirme çabası olarak görülmektedir.
• Örnek: Karakter tanıtımlarında ebeveyn rollerinin nötr ifadelerle zorunlu olarak değiştirilmesi.

II. LGBTQ+ Görünürlüğü ve Erken Maruziyet

Platform, “çeşitlilik ve kapsayıcılık” kriteriyle LGBTQ+ karakterleri barındıran yapımlara en yüksek puanları vermektedir.

• Eleştiri: Birçok aile, bu durumu “çocuklara gelişimsel olarak hazır olmadıkları bir yaşta kimlik tartışmalarını ideolojik bir dayatma olarak sunmak” şeklinde eleştirmektedir.

III. Müfredattaki “Kimlik” Dayatması

Education Week (2021) raporlarına göre, CSM’in müfredatındaki “Kimlik ve Çevrimiçi Davranış” gibi dersler, çocuklara erken yaşta ideolojik eğitim verildiği gerekçesiyle okul bölgelerinde ciddi geri tepmelerle (pushback) karşılaşmıştır.

IV. Dijital Sömürgecilik ve “US Defaultism”

ABD merkezli ilerlemeci değerlerin tek “evrensel doğru” gibi sunulması, bir tür dijital sömürgecilik riski taşımaktadır. Türkiye gibi farklı kültürel kodlara sahip toplumların normlarını “yetersiz” veya “gerici” ilan eden bu yaklaşım, yerel pedagojik hafızayı tehdit etmektedir.

5. Rehberin İnceleme Kriterleri: 5 Temel Süzgeç

Yukarıda çizdiğimiz eleştirel çerçeve doğrultusunda, Common Sense verilerini bir “ham veri” olarak kabul ediyor ve şu beş süzgeçten geçiriyoruz:

1. Pedagojik Uygunluk: Bilişsel kapasiteye ve yaş evresine tam uyum.
2. Karakter Gelişimi: Dürüstlük, azim, nezaket ve geleneksel ailevi değerler.
3. Dil Kalitesi: Nitelikli Türkçe kullanımı ve argo karşıtı tutum.
4. Güvenlik: Şiddet, korku ve ideolojik manipülasyondan arınmışlık.
5. Ticari Şeffaflık: Manipülatif reklamların yokluğu.