Küresel Deneyimden Yerel Uygulamaya: İrlanda, Finlandiya ve Türkiye’den Başarı Modelleri

Özet 

Mikro yeterlilikler, dünyanın farklı coğrafyalarında farklı modellerle hayata geçmektedir. Bu inceleme yazısı, TAIEX Çalıştayı’ndaki uluslararası sunumlardan yola çıkarak; Finlandiya’nın köklü modüler sistemini, İrlanda’nın merkezi kalite güvencesini ve Türkiye’den İzmir Ekonomi Üniversitesi’nin UNESCO destekli “ekosistem” modelini karşılaştırmalı olarak analiz etmektedir.

1. Giriş: Tek Bir Doğru Yok, “İşleyen” Modeller Var

Mikro yeterlilikler, her ülkenin kendi eğitim kültürüne ve iş gücü piyasası ihtiyaçlarına göre şekillenmektedir. TAIEX Çalıştayı, bu alanda Avrupa’nın iki “süper gücü” olan İrlanda ve Finlandiya’nın deneyimlerini Türkiye’deki paydaşlarla buluşturmuştur. Ortak payda ise şudur: Sistemler farklı olsa da hedef, “güvenilir ve taşınabilir” becerilerdir.

2. Finlandiya Modeli: 1967’den Günümüze “Sessiz Devrim”

Finlandiya, mikro yeterlilikleri yeni keşfeden bir ülke değildir; bu sistemi on yıllardır uygulayan bir laboratuvar gibidir. Çalıştayda konuşan Marko Aaltonen, ülkedeki modüler mesleki eğitim yapısının köklerinin 1967’ye dayandığını ifade etmektedir.

• Bireyselleştirilmiş öğrenme yolları: Finlandiya’da her öğrenci için kişisel bir öğrenme planı oluşturulur. Sistem, 3.000’den fazla tanımlanmış mikro birimden oluşmaktadır.

• İş yerinde değerlendirme: Eğitim uzmanı Satu Järvinen’in vurguladığı üzere; ölçme ve değerlendirme çoğunlukla sınıf ortamında değil, iş yeri ortamında ve gerçek performans üzerinden yapılmaktadır.

• Performansa dayalı finansman: Finlandiya’da eğitim kurumları yalnızca kayıtlı öğrenci sayısına göre değil; kazandırdıkları yetkinlikler ve istihdam başarısı üzerinden finanse edilmektedir. Bu durum, kurumları “diploma vermeye” değil, “beceri kazandırmaya” teşvik etmektedir.

Järvinen’in vurgusu nettir: “Sistemlerden bahsederken sertifikaların arkasındaki ‘insanı’ unutmamalıyız. Asıl önemli olan, iş bulmak ve hayatını sürdürmek isteyen bireydir.” (Järvinen, 2025).

3. İrlanda Modeli: Tek Çatı Altında Kalite Güvencesi

İrlanda Kalite ve Yeterlilikler Kurumu (QQI) temsilcisi Órla Barry, İrlanda’nın başarısını “bütünleşik kalite sistemi” yaklaşımına dayandırmaktadır. Birçok ülkede mesleki eğitim ve yükseköğretim birbirinden kopukken, İrlanda’da tüm süreçler tek bir çatı (QQI) altında denetlenmektedir.

• Ulusal veritabanı: İrlanda’da yaklaşık 12.000 yeterliliğin kayıtlı olduğu merkezi bir veritabanı bulunmaktadır. Bunların yaklaşık 4.000’i mikro yeterlilik kriterlerine uygundur.

• Esneklik ve özerklik: QQI, kalite standartlarını belirler; ancak içeriğe müdahale etmez. Üniversiteler, piyasa ihtiyaçlarına göre hızlı biçimde mikro programlar geliştirme konusunda özerktir.

• Şeffaflık: Ulusal Yeterlilikler Çerçevesi (NFQ) ile Avrupa Yeterlilikler Çerçevesi (EQF) tam uyumludur. Bu, İrlanda’dan alınan bir mikro sertifikanın Avrupa genelinde tanınmasını kolaylaştırmaktadır (Barry, 2025).

4. Türkiye’den Küresel Bir Örnek: İzmir Ekonomi Üniversitesi

Küresel örneklerin yanı sıra Türkiye’de de bu vizyonu hayata geçiren öncü kurumlar bulunmaktadır. Çalıştayda sunum yapan İzmir Ekonomi Üniversitesi Mikro Yeterlilikler Ofisi Direktörü Donald Staab, kurdukları sistemi sadece yerel değil; UNESCO ile entegre bir “ekosistem” olarak tanımlamaktadır.

Modelin Üç Saç Ayağı

1. Öğrenen–Çalışan (Learner–Earner): Hem çalışan hem öğrenen birey.

2. Verici (Issuer): Sertifikayı sağlayan kurum.

3. Tanıyan (Recognizer): Belgeye değer veren işveren.

Başarı Hikâyeleri

• UNESCO iş birliği: Ofis, “Global Skills Tracker” programı kapsamında UNESCO ile çalışmakta; geliştirilen mikro sertifikalar uluslararası standartlarla (SDG) eşleştirilmektedir.

• Sosyal sorumluluk: “Kadın Belediye Otobüs Sürücüleri” için hazırlanan eğitim programlarının mikro yeterlilik olarak belgelendirilmesi, sistemin yalnızca elit gruplara değil, toplumun tamamına hizmet ettiğini göstermektedir (Staab, 2025).

5. Sosyal Etki: Kapsayıcılık ve Göçmen Yeterlilikleri

Mikro yeterlilikler, yalnızca iş dünyası için değil, sosyal uyum için de kritik bir araçtır. Manuela Bonacci ve Donald Staab’ın vurguladığı üzere; göçmenler ve mülteciler gibi dezavantajlı grupların sahip oldukları becerilerin tanınması (Recognition of Prior Learning), onların topluma entegrasyonunu hızlandırmaktadır.

Diplomasını göç yolunda kaybetmiş bir mühendisin ya da ustalık belgesi olmayan bir zanaatkârın, mikro yeterlilik sınavlarıyla yetkinliğini kanıtlaması, “görünmeyen becerileri görünür kılmak” adına sistemin en insani boyutunu oluşturmaktadır.

6. Sonuç: Türkiye İçin Yol Haritası

İrlanda ve Finlandiya örnekleri göstermektedir ki; başarılı bir mikro yeterlilik sistemi için merkezi bir kalite güvence yapısı (örneğin MYK) gereklidir; ancak uygulamanın sahada, yani üniversiteler ve iş yerlerinde, esnek bırakılması önemlidir. Türkiye, İzmir Ekonomi Üniversitesi gibi öncü kurumların deneyimlerini ulusal politikaya entegre ederek bu küresel yarışta güçlü bir oyuncu olma potansiyeline sahiptir.

Kaynakça

Aaltonen, M. (2025, 14 Kasım). Tarihsel gelişim ve mesleki eğitim modeli: Finlandiya. TAIEX Çalıştayı, Ankara.

Barry, Ó. (2025, 13 Kasım). Bütünleşik ulusal sistem ve kalite güvencesi: İrlanda modeli. TAIEX Çalıştayı, Ankara.

Järvinen, S. (2025, 13 Kasım). Mikro yeterliliklerde uluslararası deneyim. TAIEX Çalıştayı, Ankara.

Staab, D. (2025, 13 Kasım). Ekosistem tasarımı ve UNESCO iş birliği. İzmir Ekonomi Üniversitesi sunumu, TAIEX Çalıştayı, Ankara.