Serhat Kurt
Öğretim tasarımı, eğitimi alacak hedef kitlenin, eğitim gereksinimleri göz önünde tutularak, verimli öğrenme deneyiminin gerçekleştirilmesi için sistematik bir sürecin tasarlanmasıdır. Öğrenmeyi destekleyecek koşulları içeren etkili bir sistem ortaya koymak için yapılır.
Öğretim tasarımı modelleri eğitsel hedeflerin belirlenmesi, eğitim-öğretim süreçlerinin planlanması, bu süreçte kullanılacak materyallerin tasarlanması, sürecin değerlendirilmesi ve gerekli düzenlemelerin yapılması süreçlerini içermektedir. Bu amaçla pek çok öğretim tasarımı modeli geliştirilmiştir (Şimşek, 2014). Bunlar öğretme-öğrenme yaklaşımlarının, öğrenenlerin gereksinimlerinin ya da hedeflenen öğrenme çıktılarının farklılıklarından kaynaklanmaktadır.
Burada en çok kullanılan beş farklı öğretim tasarım modelinin kısaca anlatımı yer almaktadır.
ADDIE Modeli
ADDIE modeli, öğretim tasarımı modelleri içerisinde en çok bilinen ve kullanılan modeldir. ADDIE; Analysis (Analiz), Design (Tasarım), Development (Geliştirme), Implementation (Uygulama) ve Evaluation (Değerlendirme) kelimelerinin birleştirilmesinden oluşur ve sürecin hangi aşamalardan oluştuğunu açık bir şekilde gösterir. “Analiz” aşaması kursun hedeflerinin belirlendiği başlangıç kısmı olarak düşünülmelidir. “Tasarım” aşaması içeriğin, konu anlatımının, alıştırmaların, kullanılacak değerlendirme araçlarının ve medyanın seçiminin yapıldığı aşamadır. Önceki iki aşama araştırma ve planlama gerektiriyorsa “Geliştirme” aşaması tümüyle onu harekete geçirmekle ilgilidir. Bu aşama taslak hazırlama, üretim ve değerlendirme olmak üzere üç görevi içerir. “Uygulama” aşaması, kurstan maksimum verim alındığından ve sonuçların istendiği gibi olduğundan emin olmak için programın sürekli geliştirilmesini yansıtır. Hedeflerin etkili bir şekilde verilebilmesini sağlamak amacıyla kursu yeniden tasarlamak, güncellemek ve düzenlemek için uğraşılan kısım burasıdır. ADDIE yönteminin son aşaması olan “Değerlendirme” bu projenin tüm bileşenlerinin titiz bir son teste tabi tutulduğu aşamadır. Bu aşama iki bölüme ayrılabilir: Formative (Süreç değerlendirme) ve Summative (Sonuç değerlendirme). İlk değerlendirme aslında geliştirme aşamasında sürecin içinde gerçekleşir. Sonuç değerlendirme aşamasının temel amacı, hedeflerin karşılanıp karşılanmadığını belirlemek ve projenin verimliliğini ve başarı oranını daha da ilerletmek için neyin düzeltilmesi, geliştirilmesi gerektiğini belirlemektir. Her bir aşamanın çıktısı bir sonraki aşama için girdi oluşturur. İster çevrim içi ister yüz yüze olsun, tüm eğitsel ortamlarda ADDIE modelinin basamakları rahatlıkla uygulanabilir.
Öğretim tasarımı modellerinin pek çoğu beş basamaklı ADDIE’yi temel alır.
Dick Ve Carey Modeli
Dick ve Carey’e göre tasarım modelindeki tüm bileşenler birbirleriyle etkileşerek öğrencinin öğrenme çıktılarını ortaya çıkarmak için birlikte çalışır.
Yukarıdaki tabloda her adım farklı bir renkle gösterilmiştir.
İlk adım öğretim hedeflerini belirlemektir. Öğretim analizi ikinci adımdır. Bu adımda öğrencilerinizin onlara öğretmeyi planladığınız konuları öğrenmek için ihtiyaç duyacağı becerileri belirlemelisiniz. Üçüncü adım olan öğrenenlerin özelliklerinin belirlenmesi kısmında, bu ders için öğrencilerin daha önce belirlediğiniz becerilerden hangilerine sahip olduğunu değerlendirmek gerekmektedir. Bir sonraki performans hedeflerinin yazılması adımında, ders için gerekli ayrıntılı amaç ve hedefleri belirlemelisiniz. Yapılması gereken beşinci şey, öğrencilere öğretmeyi planladığınız öğrenme çıktılarını yansıtacak bir test (performans hedefleriyle tutarlı) oluşturmaktır. Altıncı adımda ders planınızı çizmeye başlarsınız. Ders planınızda öğrenenlerin ne öğrenmelerini istediğinizi gösterebilir, etkinlikler ekleyebilir ve her bir bölümün nasıl yapılacağına karar verebilirsiniz. Grup çalışmalarına veya ders içinde hangi materyalin ne zaman ve nasıl kullanılacağına karar verme zamanıdır. Yedinci adımda ders için planladığınız öğretim materyallerini hazırlamanız, geliştirmeniz gerekmektedir. Daha sonra süreç değerlendirme adımında dersin nasıl devam ettiğini değerlendirmek zorunda kalacaksınız: Grup çalışması için heyecanlanmayan öğrenciler var mıydı? Gruplarınız iyi çalıştı mı? Öğrencilerin başarı durumlarında değişiklik oldu mu? Son adım olan sonuç değerlendirmede dersin istediği sonuca ulaşması, yapılan planların uygulanabilir olması, etkinliklerin işe yaraması durumları değerlendirilir.Kemp, Morrison Ve Ross Modeli
Bu model çok sayıda disiplinden çeşitli yaklaşımlar içerirken doğrusal olmayan yapısı ve bileşenlerinin iç içe geçmiş doğası nedeniyle öğretim tasarımına yenilikçi bir yaklaşım sunmaktadır.
Dick ve Carey Modeli gibi diğer modellerin aksine Kemp Tasarım Modeli, doğrusal olandan ziyade dairesel bir yapıya sahiptir. Bu döngüselliğe, modelin dokuz temel unsurunun tekil ve bağımsız değil, birbirine bağımlı olarak bakılmasıyla ulaşılmaktadır. Bu, eğitim tasarımcılarına önemli derecede esneklik sağlar çünkü tasarım sürecine doğrusal bir şekilde çalışmaktan ziyade dokuz bileşen veya aşamadan herhangi biriyle başlayabilirler. Başka bir deyişle, tasarımcıların bileşenleri “öğretici öğrenme sistemleri tasarımını gerçekleştirmenin düzenli bir yolu” olarak belirtilen herhangi bir şekilde dikkate almaları gerekli değildir (Akbulut, 2007).
ASSURE Modeli
ASSURE modelinde ismini oluşturan harfler bize modelin adımlarına dair ipucu vermektedir.
- İlk adım öğrencilerin yaş, akademik yetenekler, cinsiyet, ilgi alanları vb. genel özelliklerini, önceki yeterliliklerini, işitsel, görsel ve dokunsal gibi öğrenme stillerini analiz etmektir.
- İkinci adım öğrencinin dersin sonucunda ne bileceği veya ne yapabileceği üzerinde odaklanmak ve hedefleri belirlemektir.
- Üçüncü adımda ise öğrenme hedeflerinize göre, istediğiniz sonuçları ortaya çıkaran öğretim stratejilerini, teknolojiyi ve medyayı seçmek gelmektedir.
- Dördüncü adım seçtiğiniz teknolojiyi, medyayı ve malzemeleri nasıl kullanacağınıza dair bir plan yapmakla ilgilidir.§ Bir sonraki adım ise öğrencilerinizi derse nasıl aktif olarak dahil edeceğinize dair planlar yapmanızı gerektirir.
- Son adımda ise dersle ilgili tüm detayların değerlendirilmesi, gözden geçirilmesi gelir. Bu değerlendirme sırasında aşağıdaki soruları sormakta fayda vardır:
- Dersiniz, planladığınız öğrenme hedeflerine uygun mu? Öğrencilerin hedeflere ulaşıp ulaşmadığını nasıl belirleyeceksiniz? Öğrencileri, öğrenme hedefleriniz doğrultusunda sağlıklı değerlendirme yapabildiniz mi?
- Bu ders geliştirilebilir mi? Nasıl? Sunumunuzun zayıf yönleri nelerdir? Nasıl giderilebilir?
- Medya ve malzeme seçiminiz iyi miydi? Bu araçların etkinliğini nasıl değerlendireceksiniz?
- Diğer teknolojilerin, medyanın ve materyallerin daha iyi bir iş çıkarması mümkün mü?
Gerlach ve Ely Tasarım Modeli
Bu modelde ilk iki unsur sırasıyla içerik ve hedeflerin belirlenmesine odaklanmıştır. İdeal olan hedeflerin belirlenmesinin ilk sırada bulunmasıdır. Fakat modelin tasarımcıları bunun her zaman mümkün olmadığını, içeriğin ve hedeflerin belirlenmesinin sınıf içinde aynı anda gerçekleşip birbirine bağlandığına ve sentezlendiğine dikkat çekerler. Üçüncü adım öğrencilerin önceki bilgi ve beceri seviyelerinin değerlendirilmesidir. Dördüncü adım kullanılacak olan öğretim stratejilerinin seçimi ile ilgilidir. Bir sonraki adım hangi grupların bireysel çalışacağı, hangi grupların tartışma, sunum gibi etkinlikler yapacağının belirleneceği, grupların organize edilmesidir. Sonraki iki adımda zaman ve mekân tahsisleri yapılır. Bir sonraki adım uygun öğrenme kaynaklarının seçilmesi ve elde edilmesi ile ilgilidir. Planlama sürecinin bu bölümü tamamlandıktan sonra, öğrencilerin performansının değerlendirilmesi ile ilgili kararlar alınabilir. Son adım, önceki tüm kararların gözden geçirildiği geri bildirim analizinin yapıldığı adımdır.
Kaynakça :
Gustafson, K. L., & Branch, R. M. (2002). What is instructional design. Trends and issues in instructional design and technology, 16-25.
Branch, R. M., & Kopcha, T. J. (2014). Instructional design models. In Handbook of research on educational communications and technology (pp. 77-87). Springer New York.
Driscoll, M., Carliner, S. (2005) Advanced Web-Based Training : Adapting Real World Strategies in Your Online Learning, Pfeiffer. ISBN 0787969796
Grant, M.M. (2013). Comparing Instructional Design Models. Educational Technology https://educationaltechnology.net/
Kurt, S. “Instructional Design Models and Theories,” in Educational Technology, December 9, 2015. Retrieved from https://educationaltechnology.net/instructional-design-models-and-theories/ Erişim Tarihi: 03.12.2019
İsimli makaleden Türkçe’ye çevrilmiştir.
Çeviren: Meltem Zengin
